Een eerste reactie zou kunnen zijn dat met twaalf inzendingen voor de NRP Masterprijs er minder belangstelling is voor renovatie en transformatie dan in voorgaande jaren. Maar we moeten in ogenschouw nemen dat de studenten nagenoeg de volledige masterperiode last hebben ondervonden van de COVID 19 maatregelen. Het zijn de moedige studenten die in deze tijd de afronding van hun onderzoeken en ontwerpen hebben weten te realiseren. De jury is verheugd dat er voldoende inzendingen waren om een echte keuze te kunnen maken. De algehele kwaliteit van de inzendingen was hoog en leidde tot goede discussies binnen de jury. De problematiek op de vastgoedmarkt is in een jaar tijd alleen maar verergerd. Het woningtekort loopt snel op, sneller dan we met transformatie en nieuwbouw kunnen bijbenen. Het tekort aan mensen en materiaal is nog groter geworden. We staan met zijn allen voor een hele grote opgave met de vraag hoe we snel genoeg van start kunnen gaan. Inspiratie hoe we wel meer kansen kunnen zien, veel meer dan we voor mogelijk hebben gehouden, geeft ons de moed en uithoudingsvermogen om door te gaan. En die inspiratie wordt zeker geleverd door de inzendingen voor de NRP Masterprijs.

‘Afstuderen draait om keuzevrijheid, en die vrijheid ligt dan ook bij de student. Wat wil die agenderen? Heeft hij of zij een echte boodschap?’ schreef Cees van Verkenbij het afstudeerwerk in landschap en stedenbouw (Blauwe Kamer). Elk jaar is het ons duidelijk, er zijn veel studenten die een echte boodschap hebben. Wij hebben als jury gedacht om duurzaamheid toe te voegen als een van de criteria voor deze prijs. Het doet ons deugd om te zeggen dat dit helemaal niet nodig is. De huidige generatie studenten is - als het over duurzaamheid gaat - veel verder dan de juryleden, om het maar plat te zeggen. Duurzaamheid in de brede zin - met veel aandacht voor de circulaire economie - is voor hen een vanzelfsprekendheid. De studenten doen in hun afstudeerwerk hun uiterste best om de oudere generaties, dus ook die van de juryleden, hiervan te overtuigen. Aan de jury de taak om dit ook verder uit te dragen. We hebben dit jaar 13 inzendingen ontvangen, waarvan 12 geldige inzendingen. Net als vorig jaar is het spijtig dat de inzendingen maar van een beperkt aantal onderwijsinstellingen komen. We hopen van harte dat iedereen bij andere onderwijsinstellingen de NRP Masterprijs onder de aandacht wil brengen. TU Delft was wederom ruim vertegenwoordigd; daarnaast is er één inzending van Fontys en één van de Academie van Bouwkunst Rotterdam. 

Tien van de twaalf geldige inzendingen komen van de TU Delft, wel van vier verschillende afstudeerrichtingen: Architecture, Architectural Engineering, Management in the Built Environment en Heritage & Architecture. In tegenstelling tot voorgaande jaren betroffen geen twee inzendingen dezelfde casus; allemaal unieke opgaven.

Zoals in de inleiding is aangegeven, heeft de circulaire economie een belangrijke plaats gekregen in de wereld van renovatie en transformatie. NRP heeft reeds drie jaar hier een apart programma voor en sinds kort zijn twee nieuwe programmamanagers hiervoor aangetrokken. Daarnaast is het een van de onderwerpen waar de NRP Denktank wet- en regelgeving zich over buigt. Heel mooi dat deze programma’s via de NRP Masterprijs van nieuwe informatie worden voorzien.

Drie masteronderzoeken gaan over de circulaire economie en hebben voor verschillende benaderingen van dit onderwerp gekozen. Eén onderzoek buigt zich over het effect van het gebruik van circulaire bouwproducten door corporaties op de projectkosten. De financiële impact van conventionele bouwmethoden en circulaire bouwproducten zijn daarbij naast elkaar gezet. De conclusie is dat de winst juist in prefabricage valt te behalen. Een heel andere benadering is het onderzoek naar deconstructie als alternatief voor de sloop van gebouwen. Er is gekeken of het een reële optie is om het materiaal uit een gebouw te oogsten (donor) als op niet al te grote afstand een gastproject aanwezig is om het materiaal te verwerken. Circulariteit is niet alleen een technisch vraagstuk. Het is ook een kwestie van processen. Er is onderzoek gedaan naar de rol van de gemeente bij ketensamenwerking om tot opschaling te komen van circulaire renovatie van particuliere koopwoningen. Het onderzoek is verricht in het kader van de stage bij de gemeente Rotterdam. Dit onderzoek resulteerde in een goed overzicht van de belemmeringen en een lijst van aanbevelingen en adviezen voor de gemeente. Een hele andere manier om naar circulariteit te kijken is door gebruik te maken van een veel grotere schaal. Als in de wijde omgeving wordt gekeken naar de aanwezige natuurlijke bronnen en deze worden ingezet bij de herontwikkeling van een gebouw, wordt al in een vroegtijdig stadium gedacht over het beperken van de CO₂ print van het hele project. Voor het gebouw Centraal Beheer in Apeldoorn, een bekend gebouw naar het ontwerp van Herman Hertzberger en tevens dit najaar als NRP Challenge ingezet bij de NRP Academie, betekent dit aanhaken bij de papierindustrie en de bossen in de Veluwe. Ook bij de programmatische invulling is voorgesteld om plek te bieden aan het verhandelen van lokale materialen. 

Een project als Centraal Beheer zou baat kunnen hebben bij het onderzoek dat is gedaan naar hoe succesfactoren het herbestemmingsproces van erfgoed kunnen verbeteren. Het idee is dat als je weet wat succesfactoren zijn, je hier beter op zou kunnen sturen. Na onderzoek bij een drietal succesvol getransformeerde monumenten, alle gekozen uit de genomineerden voor de NRP Gulden Feniks 2020, is een lijst van twaalf succesfactoren gedestilleerd. Nummer vier van de succesfactoren is het belang van de omgeving en gemeenschap een plek geven in het proces. Daar haakte een ander afstudeerproject mooi op in, in een onderzoek naar het betrekken van stakeholders in een proces van co-creatie bij de herontwikkeling van het gebouw van Gele Scheikunde op de campus van TU Delft. Zowel oud-gebruikers van het gebouw als de omgeving zijn betrokken bij een co-creatie proces dat door middel van het spel Minecraft is vormgegeven.

Er is nu meer belangstelling voor wat wordt genoemd Post65 architectuur. Zo is onder deze titel recent een publicatie van de Rijksbouwmeester verschenen, waarin de schat uit deze periode wordt beschreven. TU Delft is onder de naam ‘Renoveren met respect’ met een groot onderzoek bezig om de waarden van dit betrekkelijk jong erfgoed een plek te geven bij de verduurzaming. Er is nog geen vanzelfsprekendheid als het gaat over de waardering van dit vastgoed. De dierbaarheid die bij ouder erfgoed vaak een rol speelt, ontbreekt hier veelal. Centraal Beheer Apeldoorn is daar al een mooi voorbeeld van, maar dat is in ieder geval nog een iconisch voorbeeld van structuralisme. Een groot deel van het vastgoed dat is gebouwd na 1965 is verre van iconisch. Een van de onderzoeken en ontwerpen betreft de buurt Hoptille in de H-buurt in de Bijlmer in Amsterdam Zuid-Oost. Toen was het realiseren van een middelhoog woongebouw van 300 meter lang iets dat wel in de Bijlmer leek te passen. Onderzoek laat nu zien dat er problemen zijn, vooral op het vlak van de sociale veiligheid, maar ook de lage kwaliteit van de openbare ruimte en de technische staat van de gebouwen laat te wensen over. Een slimme ingreep in de bestaande gebouw, renovatie en een gedeeltelijke sloop-nieuwbouw, maakt de buurt veel toekomstbestendiger. Op niet al te grote afstand werd het winkelcentrum Bijlmerplein onderwerp van onderzoek en herontwikkeling. Winkelcentra hebben niet alleen te lijden van de veranderende eisen maar nog extra door de beperkende maatregelen betreffende corona. Bijzonder is hierbij de keuze om ook te kijken naar de erfgoedwaarde, waar velen dat niet zullen zien. Het ontwerp laat zien dat het herrangschikken van de publieke ruimten en functies, waarbij veel groen wordt toegevoegd en gebruik wordt gemaakt van duurzame technieken, kan leiden tot het antwoord op de vraag van hoe het winkelcentrum van de toekomst eruit kan komen te zien.

Niet alleen winkelcentra vragen om een nieuwe benadering, ook het fenomeen warenhuis past niet meer bij de hedendaagse vraag. In een atelier bij de groep Heritage & Architecture van TU Delft is gestudeerd op een achttal voormalige locaties van V&D. Dit onderzoek is als download beschikbaar:  Spatial Building Typology. Een van de studenten heeft de rol van het warenhuis gerevitaliseerd en vormgegeven als een publiek interieur in de voormalige V&D in Leiden. Zo wordt deze plek een onderdeel van de schakels van openbare ruimten in de stad. 

Een relatief nieuw woord heeft zijn intrede gedaan in de wereld van de (her)ontwikkeling van vastgoed: narratief. In het verleden waarbij we veel communiceerden over zaken die in een Excel-sheet passen, is er nu meer ruimte voor verhalen. En dat is maar goed ook, want het is een veel leukere vorm om informatie over te dragen. Het heeft ook nog het voordeel dat het veel langer beklijft. Een van de inzendingen gebruikt het narratief van de voormalige gevangenis op Wolvenplein in Utrecht om het gebouw nieuw leven in te blazen. ‘Open en gesloten’ komt dan als thema bovendrijven en vindt een natuurlijke vertaalslag in het ontwerp. Maar we hebben ook een inzending die in zijn geheel als narratief beschouwd kan worden. Een onderzoek dat leest als een spannende roman. Voortgekomen uit verhaal van de familie, wordt gestart vanaf de oude geschiedenis waarom en hoe de stad Bergen op Zoom is ontstaan. Langzaam wordt toegewerkt naar de voorstellen van stadsreparaties die de geschiedenis herstellen en tegelijkertijd een nieuw verhaal vertellen.

In 2019 kwam de eerste inzending voor de NRP Masterprijs binnen die zich boog over de toekomst van olietanks en dit jaar volgde een nieuwe inzending. Monumenten van het gebruik van fossiele energie die een nieuwe toekomst tegemoet kunnen zien. Nu is niet alleen ingezoomd op het hergebruik van een tank maar ook hoe er een hele nieuwe wijk kan worden gemaakt bij de oude Petroleumhaven in Amsterdam.

Ook dit jaar is het bewonderingswaardig hoe de studenten tot deze resultaten hebben kunnen komen onder de bijzondere omstandigheden als gevolg van de coronamaatregelen. Juist het afstuderen is het voorsorteren op de praktijk en hoe wrang is het als die mogelijkheden je zijn ontnomen. De studenten krijgen dan ook alle waardering van de jury voor het niveau van het werk dat ze hebben bereikt.

Uit de 12 geldige inzendingen zijn vijf genomineerden geselecteerd. Hierbij heeft de jury bij de selectie van de genomineerden geprobeerd om de breedte van het veld terug te laten. Ook dit jaar studeerden de genomineerden allemaal aan de TU Delft, zoals genoemd bij verschillende afstudeerateliers.

Na de ervaring van vorig jaar, waarbij de tweede jurybijeenkomst digitaal was, waren we nu erg blij dat de bijeenkomsten wel fysiek konden plaatsvinden. Die anderhalvemeter maatregel neem je dan wel voor lief. Nu echt contact met de studenten en de ruimte om maquettes en ander materiaal mee te bekijken. Voor de jury voelt het dan als een feestje. Eén student heeft wel digitaal moeten presenteren vanwege het feit dat zij nu in Londen woont en werkt. Evenals voorgaande jaren, werden de vermeende eerste, tweede en derde plaats weer door elkaar geschud na de presentaties van de genomineerden. Hiermee wordt wel bewezen wat de toegevoegde waarde is van deze tweetrapsraket.

Het aantal inzendingen mocht dan lager zijn dan in voorgaande jaren, maar het niveau was gemiddeld zeer hoog. En dat maakt het niet makkelijk om tot de prijswinnaars te komen. Elk jurylid wordt door iets anders gegrepen bij een van de inzendingen. Door iets dat dicht bij het eigen werk ligt of door de vernieuwende blik op de wereld. Wat veel bewondering oogst is de diepgang die veel studenten bereiken in hun afstudeerwerk evenals de combinatie van disciplines uit het vakgebied. Dat is zeker bij de genomineerden terug te zien. Als wij terugkijken naar ons eigen afstuderen, toegegeven meer dan 25 jaar geleden, dan kunnen we alleen constateren dat de studenten er heel veel werk van maken van hoge kwaliteit. Aan de jury ook de taak om te kijken hoe we de oogst van de NRP Masterprijs weer kunnen delen met de partners van NRP. Een aantal lijntjes zijn direct al gelegd zodat de studenten in het veld hun presentaties kunnen geven.